Studiekeuze maken: wetenschappelijke inzichten in gewone taal

Een studiekeuze kan je carrière en leven gigantisch beïnvloeden. Zowel op een goede als slechte manier. Het afronden van een opleiding kost tijd, geld en energie, dus hoe pak je dat slim aan? In dit artikel vertalen we wetenschappelijke inzichten over het maken van een studiekeuze naar praktische handvatten.

Je brein is nog in ontwikkeling

Wanneer je dit leest, zit je waarschijnlijk in de levensfase dat je een studiekeuze moet gaan maken. Op dat moment zijn je hersenen nog niet volgroeid. Die zijn namelijk pas ‘af’ op als je halverwege de twintig bent. Heel praktisch komt het erop neer dat beslissingen nemen op je 18e anders werkt dan wanneer je 28 bent.

Jongeren zijn bijvoorbeeld gevoeliger voor beloningen op de korte termijn. Ook hebben jongeren een hogere tolerantie voor onzekerheid. Dat blijkt uit onderzoek van het Sackler Institute for Developmental Psychobiology en de Harvard-universiteit.

De prefrontale cortex – het hersengebied voor impulsbeheersing en vooruitplannen – is pas rond je 25ste volledig ontwikkeld. Dat zorgt ervoor dat je bij het maken van een complexe keuze, zoals een studiekeuze, misschien te impulsief beslist. Bijvoorbeeld omdat je je laat leiden door groepsdruk, of wat nu ‘cool’ is.

Lees ook: Hoe stippel ik een carrièrepad uit?

Denkfouten: je keuze is minder rationeel dan je denkt

Een studiekeuze maak je dus met onvolgroeide hersenen. Best ironisch, hè? Nou, we hebben meer nieuws voor je. Ook denkfouten kunnen een rol spelen bij het maken van een studiekeuze. Hierdoor zijn keuzes minder weloverwogen dan je misschien denkt. De wetenschap noemt dit cognitieve biases.

Zelfs al ben je superrationeel en overdenk je alles, niemand ontkomt aan denkfouten (biases). Enkele bekende denkfouten op een rij:

• Status-quo bias: je bent geneigd om te blijven bij wat je al kent en verandert liever niets. Je komt er bijvoorbeeld al snel achter dat een studie niets voor jou is, maar besluit door te gaan omdat je al begonnen bent. Het klinkt bijna als een uitspraak van Johan Cruijff.
• Beschikbaarheidsheuristiek: je kijkt alleen naar de opties die je snel kunt bedenken. Je kiest bijvoorbeeld een studie die familie of vrienden ook hebben gedaan, omdat je daar als eerst aan denkt.
• Referentie-effect: waar denk jij aan bij het woord “studiekeuze”? Als je aan iets negatiefs denkt, bijvoorbeeld dat studeren erg duur is, is het aannemelijk dat deze informatie jouw algehele beeld over studeren bepaalt. Het referentie-effect gaat erover dat mensen erg hechten aan de eerst beschikbare informatie over een onderwerp, ook al is deze informatie niet per se relevant voor de schatting.
• Verzonken kosten: je weet in jaar 1 al dat een studie niet voor jou is, maar maakt ‘m toch omdat je al geld en tijd hebt geïnvesteerd. Dit terwijl je hier eigenlijk geen rekening mee zou moeten houden, want de kosten zijn al gemaakt. Sterker nog, je gaat alleen maar meer kosten maken door de opleiding af te maken.

Omgeving speelt een grote rol

Ook al is het jouw studiekeuze, je omgeving speelt een grote rol.

• Ouders willen dat je goed terechtkomt en iets gaat studeren met goede baankansen.
• Vrienden van de middelbare scholen willen dat je in hun studentenstad gaat studeren.
• Je tante adviseert je vooral de studie te doen die zij 30 jaar geleden ook deed.
• En je buurman zegt dat je iets met computers moet gaan doen.

En de kans is aannemelijk dat je naar hun welgemeende adviezen luistert. De omgeving kan namelijk flinke invloed hebben op je uiteindelijke studiekeuze. Jongeren zijn erg gevoelig voor zogeheten sociale invloeden, bijvoorbeeld van ouders, familie, leeftijdsgenoten, leraren en de media. Dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek van de Roemeense Iași-universiteit.

Met name de rol van ouders is groot. Nederlands onderzoek laat zien dat 84 procent van de middelbare scholieren hulp van hun ouders krijgt bij het maken van een studiekeuze. Ook vrienden en klasgenoten spelen een grote rol. Hetzelfde onderzoek laat zien dat 64 procent van de scholieren zich laat adviseren door vrienden en klasgenoten.

Of je naar deze welgemeende adviezen moet luisteren is een tweede. Die vraag kunnen wij niet beantwoorden. Wees je in ieder geval bewust van dit proces. Adviezen kunnen helpen, maar uiteindelijk moet je die studie gaan doen. Niet je ouders, vrienden of tante. Maak daarom je eigen studiekeuze.

Knopen doorhakken: hoe kan het ook?

Snelle conclusie: een studiekeuze maken is allesbehalve simpel. Je hersenen zijn nog volop in ontwikkeling, een denkfout is zo gemaakt en de goedbedoelde adviezen vliegen je om de oren.

Gelukkig zijn er manieren om tot een weloverwogen studiekeuze te komen. Sterker nog: er is een heel wetenschapsveld dat zich hiermee bezighoudt, de zogeheten loopbaanbegeleidingsliteratuur.

Een heel wetenschapsveld laat zich moeilijk in een paar regels samenvatten. Wel zijn wetenschappers het erover eens dat je een studiekeuze systematisch moet aanpakken.

Hoe gestructureerder het proces, hoe tevredener jij bent met de uiteindelijke keuze. Dat is de conclusie van Itamar Gati, Nimrod Levin en Shiri Landman-Tal. Zij schreven The International Handbook of Career Guidance, waarin een heel hoofdstuk is gewijd aan het maken van studiekeuzes.

Een van hun conclusies is dat het systematisch maken van een keuze zorgt voor een hogere tevredenheid met de uiteindelijk keuze. Dit staat in de wetenschap bekend als beslissingstheorie. Oftewel: hoe maak je beslissingen in een onzekere wereld, waarin allerlei variabelen zijn?

Gati, Levin en Landman-Tal leggen hun bevindingen uit aan de hand van het PIC-model, wat staat voor Prescreening, In-depth exploration en Choice. Of in het Nederlands: schiften, inzoomen en kiezen.

Fase 1: schiften

Van groot naar klein. De bedoeling van het PIC-model is dat je breed begint en smal eindigt.

Schrijf zoveel mogelijk interessante studies (of banen) op, ga actief op zoek naar mogelijk interessante studies waar je nog nooit aan gedacht had en sta open voor input van anderen. Maar, weet dat het uiteindelijk jouw studiekeuze is.

Er is alleen 1 probleem: hoe ga je een studie vinden als je niet weet waar je naar zoekt? Je hebt criteria nodig. Je moet immers weten waar je tijdens het zoeken op moet letten.

Wat is voor jou belangrijk in een studie?

Wil je bijvoorbeeld veel met anderen samen aan projecten werken, of werk je liever individueel? Vind je het leuk om veel te presenteren, of ben je meer een schrijver? En heb je idealen waar je iets mee wilt? Denk aan de zorg, klimaat of onderwijs?

Het doel is dat je criteria gaat opstellen, inclusief hoe belangrijk dat criterium is voor jou. Bijvoorbeeld:

• Creatief werk
• Technisch werk
• Zorgzaam beroep
• ‘Iets goeds’ doen voor de wereld

Hang vervolgens een gewicht aan de criteria. 5 staat bijvoorbeeld voor cruciaal, terwijl een 1 ‘nice to have’ is.

Ga vervolgens allerlei studies of totdat je er ongeveer 5 overhoudt. Dat is de shortlist waarmee je gaat werken.

Weet je niet wat je wil? Probeer dan te achterhalen wat je echt niet wil. Sowieso is het goed om jezelf af te vragen waarom je iets (niet) interessant vind. En, wat zijn voor jou echte spelbrekers (dealbreakers)?

Stel, je vindt journalistiek interessant.

• Wat vind je hier precies interessant aan? Is dat het ‘maken’ zelf, de mogelijke bekendheid die hiermee gepaard gaat of vind je het vooral interessant om veel verschillende soorten mensen te spreken?
• En, vind je het dan vooral leuk om veel op pad te zijn (bijvoorbeeld als verslaggever), of zie je jezelf eerder als onderzoeksjournalist diepgraven in langlopende onderzoeken?
• Wat voor soort journalist zou je dan willen worden? Bijvoorbeeld economiejournalist, omdat je goed bent in cijfers? Of vind je het verhaal achter de cijfers juist veel interessanter?

Fase 2: Inzoomen

Vervolgens ga je die shortlist verder onderzoeken.

Wat je onderzoekt	Hoe je dat doet
Vakken en vaardigheden. Wat voor vakken bevat de studie? Welke vaardigheden leer je?	Bekijk het curriculum en onderstreep vakken/vaardigheden die je aanspreken. Welke vakken/vaardigheden spreken je echt niet aan?
Haalbaarheid: kun je direct met de studie beginnen?	Controleer welke toelatingseisen de studie heeft. Hoe kom je daar terecht? Moet je eventueel nog aanvullende cursussen doen of bepaalde certificaten halen? Hoe lang gaat dat duren? En kost het geld?
Praktijk: iedere studie vindt zichzelf geweldig, maar hoe is het echt?	Probeer een paar huidige studenten of alumni te spreken. Vraag hen of de verwachtingen overeenkomen met de werkelijkheid. Misschien kun je wel een dagje meelopen?
Toekomst: wat kun je met de studie? Wat zijn de baanperspectieven?	Probeer te achterhalen waar alumni van de studie terechtkomen. Zie jij jezelf in dit werkveld werken? Wat spreekt je hierin (niet) aan? En, wat vonden alumni van de studie?
Tijd en geld	Bereken studiekosten (collegegeld) en eventuele woon-/reiskosten. Op kamers gaan loopt al snel in de papieren, dus denk na over hoe je dat gaat betalen.

Idealiter houd je hierna zo’n 2 of 3 serieuze opties over. Schrap studies die niet goed passen bij jouw wensenplaatje.

Fase 3: kiezen

Tot slot is het tijd om een (voorlopige) keuze te maken. Maak een plan A, B en eventueel C. Geen stress: het is geen definitieve keuze. Het is niet alsof je je leven vastzet door een bepaalde studiekeuze te maken. Jij verandert de komende jaren waarschijnlijk, en de wereld sowieso. Alles verandert, dus plannen ook. Zie je studiekeuze als een start, en niet als het eindpunt.

Zet de opties en belangrijkste punten in rijen. Deel per vakje een cijfer uit, waarbij 1 staat voor slecht, en 5 voor uitstekend. Vermenigvuldig de scores met de door jou bepaalde rangorde (uit stap 1), tel alles bij elkaar op rangschik de opties.

Theorie versus praktijk

Tot zover het nadenken. Reflectie en evaluatie is goed, maar niet het hele verhaal. Je doet er namelijk verstandig aan zo snel mogelijk te testen of de studie jou daadwerkelijk ligt.

Breng je voorlopige studiekeuze dus in praktijk, voordat je de definitieve keuze maakt. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat het vooraf verkennen van loopbaanopties leidt tot meer succes én tevredenheid in de uiteindelijk gekozen carrière. Met andere woorden: mensen die weten waar ze aan beginnen zijn uiteindelijk tevredener met hun keuze, dan mensen die dat niet weten.

Hoe je dat doet? Denk bijvoorbeeld aan een meeloopdag om de sfeer te proeven, relevante bijbaan waardoor je alvast kennismaakt met het werkveld of een korte stage.

Wil je hier meer over weten? In onderstaand artikel leggen we uit waarom het maken van keuzes niet alleen om denken (introspectie) draait. Een goede keuze is ook gebaseerd op praktijkervaring. Dat geldt ook voor het maken van een studiekeuze.

Welke baan past bij mij?

Wat als je de verkeerde keuze maakt?

Dat kan. In Nederland wisselt een aanzienlijk percentage studenten tijdens het eerste jaar van de studie, of stopt helemaal. Uit onderzoek van ResearchNed blijkt dat 35 procent van de hbo-studenten in het eerste jaar switcht, of helemaal uitvalt. Zie ook onderstaande grafiek:

De belangrijkste redenen waarom mensen switchen:

• Mismatch tussen verwachtingen en realiteit van de studie
• Gebrek aan interesse in het gekozen vakgebied
• Studieproblemen, zoals tegenvallende cijfers of een te moeilijke studie
• Externe factoren, zoals persoonlijke omstandigheden

Het maken van de verkeerde keuze is dus eigenlijk vrij normaal, maar niettemin wel vervelend. Studeren kost immers tijd en geld. Bovendien kun je stress, twijfel en gevoel van falen ervaren zodra je realiseert dat je niet op de goede plek zit.

Het goede nieuws is dat switchen ook kan helpen. Amerikaans onderzoek laat zien dat tijdig switchen van studie de kans vergroot om een diploma te halen. Dit komt waarschijnlijk omdat mensen dan een studie vinden die bij hen past. Een verkeerde studiekeuze maken is dus niet falen, maar een leerervaring.

Denk aan de toekomst

Een studiekeuze maak je niet voor nu, maar voor de toekomst. En dat is lastig, want de toekomst loopt altijd anders dan je denkt. Zo ook de arbeidsmarkt. De alsmaar toenemende digitalisering, razendsnelle opkomst van AI en de energietransitie kunnen ervoor zorgen dat jouw studiegebied er over 10 jaar heel anders uitziet.

Er zijn echter genoeg denktanks, consultancies en andere organisaties die een poging doen de toekomst te voorspellen. Wie de stapel rapporten op een hoop gooit komt wel enkele rode draden tegen. De banen van morgen zouden vragen om 2 dingen: technische slimheid en menselijke flair.

Onderzoek van McKinsey laat zien dat werknemers diepgaande technologische vaardigheden moeten leren, want de behoefte aan routinematig werk neemt af. De tijd die Europese werknemers besteden aan geavanceerde techvaardigheden, zoals programmeren en data-analyse, neemt tussen 2025 en 2030 naar verwachting met 50 procent toe. Tegelijk stijgt de vraag naar sociale en emotionele vaardigheden – zoals teamwork, leiderschap en empathie – met een geschatte 20 tot 30 procent.

Waar minder behoefte aan gaat zijn? Routinematig werk. Een studie van de universiteit van Oxford laat zien dat 47 procent van de huidige banen te automatiseren is. Het gaat hier vooral om simpel administratief werk en productiewerk.

Het World Economic Forum (WEF) schat dat er de komende jaren 85 miljoen banen verdwijnen door automatisering. Daartegenover staan 97 miljoen nieuwe functies. Er ontstaan vooral nieuwe banen rond AI & databeveiliging, duurzame technologie, zorg & welzijn en onderwijs.

Kies dus een studie die bij je past, maar die ook gericht is op de toekomst. En wees bereid om je bij te scholen als het nodig is. Een studiekeuze is geen keurslijf, maar de start van een duurzame carrière.

Conclusie

Een studiekeuze is een grote stap, maar er zijn genoeg wetenschappelijke inzichten die je kunnen helpen.

Neem jezelf en je interesses serieus, probeer een studie te testen voordat je de keuze maakt, onderzoek de wereld (van opleidingen tot toekomstige beroepen) en wees bereid om bij te leren. Je brein mag dan nog in ontwikkeling zijn, jij kunt wel nú alvast keuzes maken die je later verder helpen.

We sturen geen spam. Big Future is een nonprofit. We hebben geen adverteerders en verkopen je e-mailadres natuurlijk niet door.