Welke baan past bij mij?

Welke baan past bij mij? Hoe weet ik welke carrière ik wil? Ga niet eindeloos piekeren, maar als wetenschapper aan de slag: stel hypothesen op en test deze. Zo kom je erachter welke baan bij jou past.

Welke baan past bij mij?

“Wat wil jij later worden?” Van schrijven in het vriendenboekje, beroepstesten doen op de middelbare school tot aan kiezen voor een eventuele vervolgopleiding: de vraag komt meerdere keren in je leven terug. Door de jaren heen heb ik verschillende antwoorden op deze vraag gegeven, maar eerlijk gezegd wist ik nooit wat te zeggen. 

Ik was daarom altijd erg jaloers op mensen die wél een antwoord paraat hadden. Dit soort mensen hadden het vroeger al over werken als zuster, politieagent of advocaat, en hebben ook de daad bij het woord gevoegd. Deze groep ‘uitverkorenen’ had een bepaalde rust over zich heen omdat ze altijd precies leken te weten waar ze in de toekomst naartoe wilden, helemaal als het op beroepen aankwam.

Twijfel

Dit gevoel herken ik totaal niet. Ik vond (en vind) heel veel beroepen en sectoren interessant, waardoor ik nooit één pad voor ogen heb gehad.

Sterker nog, vroeger kwam de gedachte ”welke baan past bij mij” nooit bij mij op. Mijn jeugd werd onder meer gekenmerkt door geldproblemen en daarom was er nooit ruimte om heel concreet over de toekomst na te denken. Ik wilde later genoeg geld verdienen, maar verder kwam ik niet.

Pas toen ik al lang en breed aan het werk was, een vast contract en genoeg spaargeld had om meerdere jaren mee vooruit te kunnen, drong de vraag zich pas echt bij me op. Welke baan past eigenlijk bij mij?

Toen raakte ik in de war. Concreet nadenken over beroepen en werkvelden is misschien wel lastiger dan ooit. Er is immers zoveel te ontdekken dat het makkelijk is om de weg te verliezen.

Wat voor mij in ieder geval vast stond is dat ik ‘iets goeds’ voor de wereld wilde doen – wat dat dan ook moge betekenen – en impact wilde maken. Ik wil(de) absoluut geen bullshitbaan uitvoeren, waarin het resultaat van je werk eigenlijk niet echt uitmaakt, of zelfs een negatieve impact heeft. 

Welkom in de grote verwarrende carrièrewereld

En dan? Hoe ga je van vage, brede toekomstvisies naar meer concrete antwoorden op de vraag wat je in de toekomst wil gaan doen? Hoe vind je een carrière die niet alleen bij je past, maar ook een degelijk salaris en idem dito voorwaarden heeft waarin je ook nog eens bezig bent met het oplossen van de belangrijkste problemen van deze tijd? 

Daarover gaat dit artikel. Ik ben hierbij geïnspireerd door het praktische carrière-advies van non-profits als Probably Good, 80,000 Hours en Effective Activist.

Deze organisaties zijn allemaal aanhanger van het effectief altruïsme. Dit is een stroming die als doel heeft om zoveel mogelijk goed te doen door middel van je carrière, projecten en donaties. In dit artikel veronderstel ik daarom dat ook jij iets goeds wil doen met je carrière (en impact maken belangrijk vindt).

De (on)zin van carrièretests 

Het meeste carrière-advies is naar binnen gericht, in plaats van naar buiten.

Kijk maar naar leuzen als “volg je passie” en “volg je gevoel”. Deze adviezen gaan ervan uit dat je ergens diep in jezelf een verborgen kamer hebt waarin hét antwoord op jouw toekomst ligt. Als je er maar lang genoeg nadenkt, kom je vanzelf bij het antwoord, zo is de gedachte.

Dit klopt echter niet. Het is namelijk heel lastig, zo niet schier onmogelijk, om vooraf een goede inschatting van mogelijke carrièrepaden te maken.

Zoals we in het artikel over droombanen hebben gelezen is het heel belangrijk om goed te zijn in je werk, en het is ontzettend moeilijk om hier een beeld bij te krijgen door enkel na te denken.

Hoe goed ben jij in je werk? 

In hoeverre iemand uitblinkt in een baan, is heel lastig te voorspellen.

Dat blijkt uit wetenschappelijk onderzoek uit 2016. In een metastudie, een onderzoek waarbij resultaten uit eerdere studies worden samengevoegd, werd gekeken naar de correlatie tussen selectiemethoden die werkgevers gebruiken om geschikte kandidaten voor hun openstaande vacatures te vinden. Deze methoden werden afgezet tegen gemeten werkprestaties, oftewel hoe goed iemand in haar of zijn baan presteert.

Wat blijkt?

Loopbaantesten correleren relatief matig. Zelfs de ranglijstaanvoerder, het afnemen van een IQ-test, correspondeert met een correlatie van 0,65 magertjes.

De uitkomsten worden nog zwakker wanneer je de langetermijnresultaten van de metastudie erbij pakt. Dit betekent dat zelfs wanneer je iemands werkprestaties probeert te voorspellen aan de hand van de best beschikbare selectiemethoden, je het nog steeds vaak bij het verkeerde eind gaat hebben.

Oftewel, de kandidaat die door de werkgever met volle enthousiasme werd aangenomen blijkt in de praktijk toch minder geschikt dan vooraf gedacht.

Slechte voorspellers

Veel carrièretesten zijn gebaseerd op het zogeheten Holland-model. Dit model probeert mensen aan de hand van een zestal archetypen (realistisch, onderzoekend, artistiek, sociaal, ondernemend en conventioneel) in te delen.

Vervolgens worden er banen bij de specifieke combinatie van persoonlijkheidskenmerken gezocht. Een dokter is bijvoorbeeld sociaal aangelegd, maar ook onderzoekend. Een architect is realistisch, artistiek en ondernemend.

Zoals uit de resultaten blijkt, zijn Holland-testen echter slechte voorspellers van iemands werkprestaties. Bovendien correleren op de Holland-methodiek gebaseerde carrière-testen erg slecht met werktevredenheid (volgens deze metastudie tussen de 0.1 en 0.3). Hierdoor zijn loopbaantestjes in de regel geen goede voorspeller van werktevredenheid, terwijl dat wel een belangrijk onderdeel van werk is.

Bekijk ook de (Engelstalige) video die 80,000 Hours maakte over het antwoord op de vraag ”welke baan past bij mij?”

Ook belangrijk: weet wanneer je je gevoel volgt

Soms is het heel verstandig om op je gevoel te vertrouwen. Bij gevaarlijke situaties gaat er bijvoorbeeld binnen no-time een seintje naar de hersenen om een waarschuwing af te geven: er is iets niet in de haak, en daarom moet je op je hoede zijn. Wanneer iemand boos op je is, kun je dit hopelijk aanvoelen, want op die manier weet je dat er iets aan de hand is.

Als het op loopbanen aankomt is “volg je gevoel” echter geen toereikend advies. Wetenschappelijk onderzoek laat namelijk zien dat intuïtief beslissingen nemen enkel werkt wanneer de variabelen te overzien zijn. Zijn er veel factoren van invloed op de uitkomst, bijvoorbeeld bij het uitstippelen van een carrièrepad, dan heb je waarschijnlijk meer nodig dan alleen een onderbuikgevoel om tot een goede beslissing te komen.

Intuïtie trainen

Wel is het zo dat je intuïtie kunt trainen. Kijk maar naar voetballers. De beste spelers van de wereld hebben een ongekend goed gevoel voor waar de bal precies gaat komen, waardoor ze – net als schakers – hun tegenstanders altijd een paar stappen voor zijn.

Dit analyseproces vindt grotendeels onbewust plaats: ze maken niet continu een weloverwogen keuze waar ze vrij moeten lopen, maar weten vanuit ervaring hoe het balletje kan rollen.

Is het dan mogelijk om een soort onderbuikgevoel voor carrièrekeuzes te trainen? Waarschijnlijk niet. Volgens wetenschappers is het lastig om je onderbuikgevoel te trainen op het moment dat:

1. De resultaten van onze beslissingen niet direct duidelijk zijn.
2. Er weinig oefenmogelijkheden zijn.
3. En de situatie heel dynamisch is.

Deze situaties doen zich exact voor tijdens het maken van carrièrekeuzes. De meeste mensen maken slechts een paar grote loopbaanbeslissingen in hun leven en het duurt vervolgens jaren voordat de resultaten zich voordoen. Bovendien is de arbeidsmarkt continu in beweging. 

Kortom: het volgen van enkel een onderbuikgevoel is niet aan te raden als het op het uitstippelen van een carrière aankomt.

Maar, vergeet je gevoel ook niet. Soms heb je ‘gewoon’ een slecht gevoel bij een bepaalde werkomgeving, collega of carrièrebeslissing. In zulke gevallen is het verstandig om dit gevoel in ieder geval te onderzoeken. Je hebt het immers niet voor niets. 

Welke baan past bij mij: wat werkt dan wel? 

Tijd voor oplossingen. Wat moet je wél doen om antwoord te krijgen op de vraag ”welke baan past bij mij?”

Het is belangrijk om als wetenschapper aan de slag te gaan, zo adviseren Probably Good en 80,000 Hours. In het kort komt hun werkwijze op de volgende methode neer:

1. Begin breed

Denk heel breed na over beroepen en sectoren die jij interessant vindt. Ga hierbij puur op gevoel af, zonder na te denken over allerlei praktische mitsen en maren (zoals vereiste studieachtergronden).

Sla deze brainstorm niet over. Uit psychologisch onderzoek blijkt namelijk dat mensen bij het maken van grote beslissingen zichzelf vaak teveel beperken, en te weinig opties in overweging nemen. Dat is zonde, want hierdoor zie je een mogelijk interessant toekomstpad over het hoofd. 

2. Begin met afwegen

De praktijk is de beste leerschool, maar het gaat je waarschijnlijk niet lukken om iedere baan die je in de vorige stap hebt opgeschreven daadwerkelijk uit te proberen.

Het is daarom belangrijk om enige sturing aan te brengen. Pak de lijst met mogelijke loopbanen erbij en rangschik ze grofweg op basis van voorkeur. Denk daarbij onder meer na over in hoeverre jouw persoonlijkheid bij het werk past, hoeveel impact je zou kunnen maken met de werkzaamheden en wat de randvoorwaarden zijn. 

Welke vragen heb je nog? 

Tijdens dit proces kom je er ongetwijfeld achter dat je nog onbeantwoorde vragen hebt.

Maak deze onzekerheden concreet en schrijf alle onduidelijkheden op.

• Hoe ziet het dagelijks leven van een laborant, ingenieur of activistische filmmaker eruit?
• Welke aspecten uit dit leven spreken je wel aan? En welke onderdelen niet?
• Kun je overigens ‘zomaar’ met deze baan beginnen, of moet je aan bepaalde randvoorwaarden voldoen (zoals in het bezit zijn van een diploma)?
• Hoe goed is de arbeidsmarkt? Kun je je studieschuld er bijvoorbeeld mee afbetalen, of wordt dat lastig?
• Hoe belangrijk is geld sowieso voor jou? 

Het doel van deze stap is om jouw vragen over mogelijke carrières te concretiseren. 

3. Begin niet zomaar met een studie

Ben je er nog? Top! Als het goed is heb je nu een overzicht(je) met mogelijk interessante banen opgesteld, inclusief concrete onzekerheden. Nu is het tijd om antwoord op deze vragen te krijgen.

Deze stap wordt vaak overgeslagen, maar is eigenlijk hartstikke belangrijk. Door vooraf goed te testen wat je nou eigenlijk wil kun je niet alleen tijd besparen, maar ook geld en frustratie.

Er zijn bijvoorbeeld legio mensen die zich aanmelden voor een bepaalde studie omdat het ze “wel leuk” lijkt, zonder er écht onderzoek naar te hebben gedaan. Ze hebben geen flauw idee wat ze met die studie willen gaan doen, of het werkveld bij hun persoonlijke waarden en normen past en wat er eigenlijk voor banen zijn.

Dat is eigenlijk gekkenwerk, want een dergelijke commitment heeft een flinke impact op je toekomst. Het is dus heel verstandig om een paar uur tijd aan het in grote lijnen uitdenken van je carrière te besteden: het is zonder twijfel een van de belangrijkste keuzes die je ooit gaat maken. 

Testen, testen, testen

Hoe doe je dat? Door te testen! 80,000 Hours raadt aan om een zogeheten testtrap te maken. Begin met laaghangend fruit en probeer concrete antwoorden op je vragen te krijgen door informatie op te zoeken.

Probeer vervolgens met een of meerdere professionals uit het werkveld te spreken en, als het even kan, een dagje mee te lopen. Tijdens zo’n dag krijg je een goed beeld van het dagelijkse reilen en zeilen. 

Ben je nog steeds enthousiast over dit carrièrepad? Zoek er dan wat interessante boeken bij, kijk relevante documentaires of lees interviews met professionals die jou voorgingen.

Als kers op de taart kun je proberen om wat laagdrempelige praktijkervaring op te doen.

Binnen de journalistiek kun je bijvoorbeeld een blog starten, of artikelen plaatsen op gratis platforms als Medium, Substack of zelfs LinkedIn. Als programmeur kun je wellicht een eigen project in elkaar knutselen en op Github plaatsen. Wil je mogelijk de zorg in, kijk dan of je wat (freelance)werkzaamheden kunt doen via platforms als Temper. 

Geef jezelf de tijd om je onzekerheden over mogelijke carrières te testen. Het is beter om jezelf nu enkele weken de tijd te gunnen, dan overhaast een bepaalde branche in te duiken om binnen de kortste keren je baan weer op te zeggen omdat het toch niet is wat je ervan had verwacht. 

4. De tenen in het echte water dippen

Wanneer moet je stoppen met onderzoek doen naar verschillende loopbanen? Heel simpel: wanneer je nummer 1 niet langer verandert.

Zodra je lievelingsoptie stabiel blijft is het tijd om je tenen in het water te dippen. Uiteraard is dit makkelijker gezegd dan gedaan, maar op een gegeven moment helpt het niet om meer onderzoek te doen, maar heb je praktijkervaring nodig. Alleen dan ervaar je echt hoe het is om als mediamaker, elektrotechnicus of beleidsmedewerker aan de slag te gaan. 

Onthoud in ieder geval dat het hele leven uiteindelijk een experiment is. Wanneer je in een bepaald werkveld aan de slag gaat betekent dit niet dat je er tot in lengte van dagen hoeft te werken.

Je kunt, mits persoonlijke omstandigheden het toelaten, altijd van koers veranderen en een ander pad uitproberen. Wel is het zo dat experimenteren met verschillende beroepen meestal makkelijker gaat op jongere leeftijd. Zodra je eenmaal jaren hebt geïnvesteerd in een bepaalde opleiding vereist het flink wat doorzettingsvermogen om niet in die sector aan de slag te gaan, maar heel iets anders te gaan doen. 

Groen gras bij de buren

Dit is namelijk een dilemma dat veel mensen herkennen. Stel je het volgende voor. Je hebt gestudeerd, een baan gevonden en inmiddels een paar jaar werkervaring op zak. Alhoewel je het op zich prima naar je zin hebt, bekruipt soms het gevoel om iets heel anders te gaan doen.

Wat is wijsheid in zo’n situatie? Kun je beter in je huidige baan blijven en zoveel mogelijk doorgroeien/specialiseren, of maak je toch de overstap naar een heel ander werkveld? 

Heel eerlijk: niemand heeft hét antwoord op deze vraag. Wel is het zo dat beide aanpakken hun voors en tegens hebben, ook qua voorbeelden.

Veel topsporters zijn uithangborden van specialiseren. Iconen als Rico Verhoeven, Lionel Messi en Serena Williams kwamen op jonge leeftijd in contact met hun sport en besloten er helemaal voor te gaan. Zij haalden alles uit hun talent door vroeg te specialiseren en hun sport te domineren.

Van hot naar her

Aan de andere kant heb je ook genoeg verhalen die juist het tegenovergestelde laten zien.

‍Abraham Lincoln diende bijvoorbeeld eerst (vrij onsuccesvol) in het leger en begon later een winkel, alvorens hij zou uitgroeien tot een van Amerika’s meest gelauwerde presidenten.

Steve Jobs ging als alom geroemde medeoprichter van Apple de geschiedenisboeken in, maar experimenteerde vroeg in zijn leven met allerlei drugs en overwoog op een gegeven moment zelfs om als monnik in Japan te gaan wonen. Over het uitproberen van verschillende carrières gesproken… 

Welke aanpak jou ligt, is heel persoonlijk. Het gras lijkt meestal groener bij de buren, maar er is niets mis met een beetje experimenteren in je loopbaan, want het is simpelweg heel lastig om erachter te komen wat je nou echt wilt.

In 2022 veranderen ruim anderhalf miljoen Nederlanders van baan en helemaal jongeren (25 tot en met 34 jaar) ‘jobhoppen’ relatief vaak, blijkt uit cijfers. Het is dus niet vreemd om van meerdere smaken te proeven om er zo achter te komen waar jij het best tot je recht komt.

Welke baan past echt bij je?

Wie A zegt moet echter ook B zeggen. Van baan veranderen is makkelijker gezegd dan gedaan. Het kost de meeste mensen veel tijd om zich aan te passen aan een nieuwe werkomgeving en niet in iedere branche zijn genoeg openstaande vacatures.

En bovendien, wat doe je als het nieuwe vakgebied het ook nét niet helemaal is? Steve Jobs zijn lijfspreuk was “never settle”, maar dit advies is heel eerlijk gezegd weinig realistisch. Je zult op een gegeven moment een kosten-baten afweging moeten maken tussen meerdere carrière-opties ontdekken enerzijds, en specialiseren anderzijds. 

Dit is een lastige keuze, maar er zijn gelukkig wel handvatten. Er is namelijk veel wetenschappelijk onderzoek naar dergelijke dilemma’s gedaan. Probably Good en 80,000 Hours halen bijvoorbeeld de denkbeelden van Brian Christian aan, de auteur van het boek Algorithms to Live By: The Computer Science of Human Decisions. 

Christian is, net als vrijwel alle loopbaancoaches en studieadviseurs, ervan overtuigd dat hoe jonger je bent, hoe meer ruimte je hebt om diverse werkgebieden te verkennen. Over het algemeen moet je immers nog ontdekken waar je (minder) goed in bent, wat voor werkomgeving bij je past en welke activiteiten jou (niet) liggen. Praktijkervaring is hierbij onmisbaar. 

De waarde van tijd

Bovendien heb je als jongere iets dat niemand kan kopen: tijd. Kom je er op je 27ste achter welk vakgebied bij je past, heb je nog tientallen jaren de tijd om van deze keuze te genieten en je helemaal onder te dompelen in de materie. Weet je op je zestigste pas wat je echt wil doen, dan begint de tijd te dringen wil je nog impact maken – al is niets onmogelijk! 

Maar, het loont wel om de zoektocht gestructureerd aan te pakken. In gesprek met 80,000 Hours geeft Christian enkele tips om erachter te komen wat je wilt doen.

Een van zijn adviezen is bijvoorbeeld om in de eerste jaren van je carrière een breed vangnet uit te gooien en zo veel mogelijk verschillende ervaringen op te doen.

Dat kan bijvoorbeeld door een traineeship te volgen, of door bij een relatief klein bedrijf aan de slag te gaan. Bij kleine organisaties zijn rollen vaak minder strikt gescheiden dan bij grote partijen, waardoor je op veel verschillende vlakken ervaring kunt opdoen. 

Verder geeft Christian als tip mee om in een vroeg stadium over je carrière na te denken. In de eerste jaren na het afstuderen is het bijvoorbeeld heel normaal om niet helemaal zeker te weten wat je écht wil gaan doen.

Maak hier daarom gebruik van door te onderzoeken. Twijfel je bijvoorbeeld tussen werken voor een commerciële partij of een non-profit? Besluit dan eerst voor het commerciële bedrijf te werken, want over het algemeen is het makkelijker om de overstap van bedrijfsleven naar non-profit te maken, dan andersom. 

Welke baan past bij mij: wat te doen met twijfel?

Ben je een geboren piekeraar en denk je regelmatig ”welke baan past bij mij?” Dan kunnen we elkaar de hand schudden. Ik heb, net als jij misschien, de neiging om grote beslissingen zwaar te overdenken.

“Ik zie eigenlijk geen toekomst in dit werkveld, maar de voorwaarden zijn wel top. Zo heb ik een vast contract, verdien voldoende en de werk-privébalans is ook uitstekend. Eigenlijk zou ik echter iets heel anders willen doen, want mijn hart ligt niet in dit werkveld. Ik vind het alleen eng om de overstap te maken, want inmiddels heb ik veel in deze baan geïnvesteerd, zoals een afgeronde studie.”

Deze specifieke gedachtegang is wellicht persoonlijk, maar is ook een perfect voorbeeld van de zogeheten verzonken kosten-valkuil. Deze economische theorie laat zien dat je bij het maken van beslissingen eigenlijk geen rekening moet houden met reeds gemaakte kosten, maar dat veel mensen dit in de praktijk wel doen.

Staar je niet blind op de gemaakte kosten

Stel: iemand koopt een concertkaartje, maar heeft een paar dagen van tevoren ineens geen zin meer om te gaan. Hij of zij probeert het ticket te verkopen, maar zonder succes.

Op de avond zelf besluit diegene daarom om toch maar te gaan, met als argument dat het anders zonde is van het geld. Dit is een denkfout, want in werkelijkheid zijn de kosten al gemaakt. Het maakt in praktijk helemaal niet uit of je wel/niet gaat, want het geld krijg je sowieso niet meer terug. 

Dit soort gedrag komt ook in loopbaankeuzes voor. Mensen blijven bijvoorbeeld te lang in hun huidige baan hangen, omdat ze bang zijn dat hun reeds gedane investeringen (onder meer qua studie, tijd en geld) anders voor niets zijn.

Andere mensen zijn weer bang voor de kosten die met van baan wisselen gepaard gaan, waaronder het aanleren van nieuwe kennis, het opbouwen van een vers netwerk en alle strubbelingen die hierbij komen kijken. 

Het is lastig om een algemeen antwoord te geven op de vraag wanneer je van baan zou moeten veranderen om iets nieuws uit te proberen. Gelukkig zijn er wel wetenschappelijke handvatten om dergelijke keuzes in te kaderen. Wanneer je langdurig twijfelt over het wel/niet stoppen met een baan, is het waarschijnlijk verstandig om daadwerkelijk de daad bij het woord te voegen. 

Muntje opgooien

Dat is tenminste de uitkomst van een grootschalig onderzoek onder tienduizenden respondenten. Deze mensen werden door wetenschappers geselecteerd omdat ze voor een grote beslissing stonden, bijvoorbeeld qua werk of relatie, en konden geen definitieve keuze maken.

Respondenten kregen eerst advies en uitleg over beslissingstheorieën, waarna werd gevraagd of ze nu wel de knoop door konden hakken. Indien de subjecten nog steeds besluiteloos waren, werd de beslissing door het lot gemaakt: de onderzoekers gooiden simpelweg een muntje op om de keuze te maken. Vervolgens was het uiteraard wel aan de respondenten om daadwerkelijk van baan te veranderen, of hun relatie te verbreken. 

Tijdens een follow-up vroegen de wetenschappers respectievelijk twee en zes maanden later of ze de beslissing ook daadwerkelijk hadden gemaakt, en hoe ze zich daarbij voelden.

Wat bleek?

De mensen die een keuze hadden gemaakt waren, op een schaal van 1 tot 10, gemiddeld 2.2 punten blijer met hun leven dan mensen die nog steeds in twijfel leefden en geen knopen hadden doorgehakt. Uiteraard is dit slechts één wetenschappelijke studie, maar het representatieve onderzoek werd wel onder duizenden mensen uitgevoerd. 

We sturen geen spam. Big Future is een nonprofit. We hebben geen adverteerders en verkopen je e-mailadres natuurlijk niet door.